Ω, άνθρωπε!
Έχε το νου σου!
Τα βαθιά μεσάνυχτα τι λένε;
“Κοιμόμουν, κοιμόμουν -,
έχω από βαθύ όνειρο ξυπνήσει: –
Βαθύς είναι ο κόσμος,
Πιο βαθύς απ’ όσο εσκέφτη η μέρα,
Η οδύνη του βαθιά ‘ναι –
Η χαρά – βαθύτερη από την οδύνη:
Η οδύνη λέει: αφανίσου!
Πλην αιωνιότητα κάθε χαρά θέλει –
Βαθειά, βαθειάν, αιωνιότητα θέλει”
Το μεθυσμένο τραγούδι, Φ. Νίτσε
Για να μιλήσουμε για το θέμα των συγκρούσεων, θα πρέπει να μιλήσουμε για τη σκιά. Γιατί χωρίς τη σκοτεινή, κρυφή, απωθημένη πλευρά του εαυτού μας δεν θα υπήρχε καν λόγος για σύγκρουση.
Η σύγκρουση δεν είναι τυχαία ούτε κατ’ ανάγκη κακιά. Δεν είναι τιμωρία, ούτε φυγή, ούτε κάτι άλλο κακό. «Το κακό είναι πάντα μη τιμημένο καλό», έλεγε ο Bert Hellinger, εμπνευστής της Συστημικής Αναπαράστασης. Και προσθέτει: «Οι καλοί είναι συνήθως κακοί και οι κακοί είναι πολύ καλύτεροι από αυτό που νομίζουμε».
Η σύγκρουση είναι το κάλεσμα της ψυχής μας στο μικρό μας εγώ: Ανασκουμπώσου και προσπάθησε να βρεις για ποιο λόγο είμαι εδώ. Τι είναι αυτό που θέλω να σου δείξω; Τι θέλω να σου θυμίσω;
Ο γνωστός ψυχαναλυτής C.G. Jung έλεγε ότι όταν μια κοινωνία γίνεται όλο και πιο χαοτική, η μοναδική ελπίδα βρίσκεται στο να επιδιώξει ο καθένας μια συνειδητή εσωτερική επανένωση των αντίθετων δυνάμεων μέσα του, οι οποίες και θα υπηρετήσουν ως αντίβαρο.
Ένα ρητό ζεν λέει: «Ο άνθρωπος στέκεται στη σκιά του και αναρωτιέται από πού έρχεται το σκοτάδι».
«Για να είναι κανείς άνθρωπος πρέπει να κυριαρχεί φωτεινή συνειδητή κατάσταση». Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Με το να προσπαθεί να γνωρίσει και να τιμήσει κάθε γωνιά του Είναι.
Όπως όλα τα αντικείμενα που βρίσκονται στο φως ρίχνουν σκιά έτσι κι η ανθρώπινη συνείδηση έχει μια φωτεινή ή συνειδητή όψη και μια σκοτεινή ή ασυνείδητη. «Όπως πάνω έτσι και κάτω», έλεγαν οι Πυθαγόρειοι.
Ο Jung ονόμασε αυτό το σκοτεινό μέρος της ψυχής, σκιά και γράφει ότι είναι μια συλλογή όλων αυτών που αρνείται να αποδεχτεί το άτομο ή δεν θέλει να τα αναγνωρίσει – δηλαδή αρνητικές ιδιότητες, όπως κακές συνήθειες, πραγματικές ελλείψεις κλπ.
Η κοινωνική πίεση μπορεί επίσης να οδηγήσει ώστε να καταπιεστούν ορισμένα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, μια κοινωνία που αρνείται κάθε μορφή επιθετικής συμπεριφοράς, θα οδηγήσει πολλούς ανθρώπους στο να καταπιέσουν το θυμό και την επιθετικότητά τους και να την κλείσουν στη σκιά.
Οι ποιότητες και τα συναισθήματα που βρίσκονται στη σκιά δεν γίνονται άμεσα προσιτά στα άτομα ή στην κοινωνία και τελικά διαφεύγουν σε ανεξέλεγκτους και συχνά καταστροφικούς δρόμους.
Ο Duerkheim έλεγε ότι «η εξέλιξη της ανθρώπινης ψυχής χωρίς την αποδοχή και παραδοχή αυτού που φαίνεται απαίσιο, δεν είναι δυνατή». «Όποιος νομίζει ότι κάνει μια δουλειά με τον εαυτό του αλλά δεν επεξεργάζεται τη σκιά του, να είναι σίγουρος ότι θα τον ξαφνιάσει σε κάποια άσχετη στιγμή»
Η σκοτεινή πλευρά του Είναι έχει ένα και μοναδικό καθήκον: να μας θυμίζει πού πρέπει να στείλουμε φως.
Η Φαντασιακή ζωή – Η προβολή της σκιάς.
Μέρη της σκιάς που δεν φέρονται στο συνειδητό επίπεδο, τα προβάλλουμε στον κόσμο, π.χ. κατηγορώντας άλλους ανθρώπους, υποτιμώντας, κριτικάροντας έντονα κλπ. Σε αυτήν την ασυνείδητη κατάσταση αντιλαμβάνεται κανείς ως αντικείμενα μίσους ή αντιπάθειας αυτά που αρνείται να δει στον δικό του εσωτερικό κόσμο.
Αλλά, επειδή η άγνωστη σκιά δεν είναι γνωστή στη συνειδητή σκέψη, δεν είναι το ατομικό Εγώ η πηγή αυτής της μεταφοράς ή προβολής, αλλά το ασυνείδητο.
Έτσι, πετά όλο αυτό το ασυνείδητο υλικό της σκιάς στο περιβάλλον, δημιουργώντας ένα φαντασιακό κόσμο και τρελαίνοντας το Εγώ, που λαμβάνει αυτήν την κατάσταση ως πραγματικότητα.
Σύμφωνα με τον Jung, η επίδραση των ανεξέλεγκτων προβολών βρίσκεται στην «απομόνωση του υποκειμένου απέναντι στο περιβάλλον, όπου αντί να υπάρχει μια πραγματική σχέση με το περιβάλλον, υπάρχει μόνο μια φαντασιακή».
Το φαινόμενο των προβολών είναι αυτό που στην Ανατολή ονομάζουν Μάγια ή το Πέπλο της Ψευδαίσθησης. Πολλές πνευματικές ασκήσεις έχουν ως στόχο να βγει κανείς από το πέπλο στην πραγματικότητα της ζωής.
Ένα παράδειγμα: Ένας μαθητής σε σχολή διαλογισμού συζητά με το δάσκαλό του. Ο μαθητής είχε στη ζωή του πολλές δυσκολίες και περιέγραφε πολλά άσχημα πράγματα. Ο δάσκαλος απάντησε: «Αυτό είναι το δικό σου φιλμ (ταινία). Γιατί όμως αποφάσισες να φτιάξεις μια ταινία τρόμου;»
Όταν αρχίζει κανείς να ρίχνει φως στη σκιά, κάνει συχνά ένα πρώτο μεγάλο βήμα προς την προσωπική του θεραπεία. Όταν οι προσωπικές σκιές αρχίζουν να ενσωματώνονται, τότε μειώνονται οι πιθανότητες να τις προβάλλει κανείς στο περιβάλλον του. Με αυτόν τον τρόπο αλλάζει και το περιβάλλον, συχνά με εκπληκτικό τρόπο. Πόσο συχνά δεν έχουμε δει, πως όταν κάποιος κάνει βαθιές θεραπευτικές συνειδητοποιήσεις, να λέει πως άλλαξε θετικά ο σύντροφός του, οι εργασιακές σχέσεις κλπ;
Η συλλογική σκιά
Κάθε κοινότητα, κάθε χώρα και κάθε πολιτισμός έχει τη δική του σκιά, η οποία προβάλλεται σε άλλους. Σε αρχαιότερες εποχές γνωρίζουμε ότι υπήρχε το εξιλαστήριο θύμα, ο αποδιοπομπαίος τράγος, ο οποίος έπρεπε να θυσιαστεί ή να αποπεμφθεί για το γενικό καλό.
Στο ιταλικό φιλμ Μαλένα του Γκιουζέπε Τορνατόρε, φαίνεται αυτό το φαινόμενο. Το φιλμ αναφέρεται σ’ ένα μικρό χωριό στη Σικελία, στη διάρκεια του Β. Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για μια ωραία γυναίκα, τη Μαλένα, που για τους περισσότερους αρσενικούς κατοίκους του χωριού αποτελεί αντικείμενο του πόθου. Αυτή η συσσώρευση σεξουαλικής ενέργειας οδηγεί σε ζηλόφθονο και μοχθηρό κουτσομπολιό που αυξάνεται και τελικά οδηγεί, τις γυναίκες του χωριού να την ξυλοκοπήσουν και να την κυνηγήσουν από το χωριό. Η ιστορία αναφέρεται στη σεξουαλική καταπίεση και τι συμβαίνει με την καταπιεσμένη ενέργεια, που συγκεντρώνεται στη συλλογική σκιά.
Η συλλογική σκιά έχει ανάγκη από ένα αντικείμενο, μέσω του οποίου να μπορεί να εκφραστεί. Στην προκειμένη περίπτωση η σκιά προβάλλεται στη νεαρή γυναίκα και επιδρά βαθιά στη ζωή της. Ακόμη και οι χώρες έχουν μια συλλογική σκιά και μια ανάγκη να προβάλλουν αυτήν την σκιά (δες Ισραήλ, Γερμανία, κλπ). Ο πληθυσμός συνήθως δεν έχει συνείδηση της σκιάς της χώρας του, μέχρι να φανεί ένας εχθρός στο πρόσωπο μιας άλλης χώρας. Χτίζει αρνητική ενέργεια μέχρι το σημείο που να μην μπορεί πια να κρατηθεί και οδηγείται σε πόλεμο ή σε επιθέσεις κάθε είδους.
Χρειαζόμαστε συντρόφους για όσο διάστημα έχουμε ακόμη σκιές. – δεν είμαστε φωτισμένοι, κατά συνέπεια, μπορούν να μας βοηθήσουν να τις ξεπεράσουμε. Ο animus χρειάζεται την anima.
Πρέπει λοιπόν να αναρωτηθούμε ποια μέρη μέσα μας τα απωθούμε. Τι είναι αυτό που δεν θέλουμε να αποδεχτούμε. Τι μισούμε περισσότερο; Εκεί βρίσκεται και το μεγαλύτερο δυναμικό μας. Ποιοι άνθρωποι μας προκαλούν ναυτία ή μας κάνουν να ντρεπόμαστε;
Η απώθηση δεν είναι χαζή. Ακριβώς το αντίθετο. Είναι μια καταπληκτική, ιδιοφυής διαδικασία, μια πολύ στοχευμένη διαδικασία. Τι συμβαίνει όταν η απώθηση δεν υπάρχει πια: Τότε υπάρχει η δυνατότητα να δημιουργήσουμε την πραγματικότητά μας.
Και τότε συμβαίνει θεραπεία. Θεραπεία σημαίνει ελευθερία. Και η ελευθερία δημιουργείται όταν όλα γίνονται αποδεκτά, εξωτερικά (το οικογενειακό σύστημα) και εσωτερικά (ο εσωτερικός μας διάβολος) και μετά όλα είναι δυνατά, αλλά μπορεί κανείς και να τα αφήσει με απόλυτη ελαφρότητα.
Κατά την αλχημιστική παράδοση εκεί που συναντιέται το σκοτάδι με το φως της επίγνωσης, ένας κεραυνός φωτός συναντά τον πυρήνα και τον μεταμορφώνει – και τότε συντελείται θεραπεία.
Ο άνθρωπος επενδύει ένα απίστευτο δυναμικό στην ικανότητα να απωθεί, να καταπιέζει το δυναμικό του!
Μπορούμε να φανταστούμε τι θα μπορούσε να κάνει αν δεν χρησιμοποιούσε αυτό το δυναμικό για την απώθηση! Ο Νelson Mandella είπε:«Ο μεγαλύτερος φόβος μας δεν είναι να πεθάνουμε από πείνα, σκλαβιά, κακοποίηση κλπ, αλλά να αποδεχτούμε το μεγαλείο της φωτεινής μας πλευράς, να αναλάβουμε τη δύναμή μας.»
Είναι πολύ επικίνδυνο το ταξίδι προς το φως. Να γίνουμε οι δημιουργοί της πραγματικότητάς μας. Όταν το σκεφτούμε βαθιά και σοβαρά, θα πρέπει να σταματήσουμε την κακοποίηση, τους πολέμους, την πείνα και την εξαθλίωση, τις αποτυχημένες σχέσεις μας κλπ.
Ο φυσικός Niels Bohr έλεγε: Δεν είμαστε απλώς θεατές που βρέθηκαν τυχαία σε μια κοσμική σκηνή. Είμαστε διαμορφωτές και δημιουργοί, που ζούμε σε ένα συμμετοχικό σύμπαν»
Και ο Bertolt Brecht: «Ο άνθρωπος δεν είναι η σταγόνα στο ποτάμι της ζωής. Είναι η δύναμη που δημιουργεί και κινεί το ποτάμι της Ζωής».
