Η κλιματική αλλαγή έχει πολύπλευρο αντίκτυπο στην ψυχική και σωματική υγεία ενώ συνεπάγεται σημαντικό κόστος για τα άτομα, τα συστήματα υγείας και τις τοπικές και παγκόσμιες οικονομίες.
Η παγκόσμια κλιματική αλλαγή και οι οικολογικές καταστροφές που συνεπάγεται, συχνά οδηγούν σε περιβαλλοντική θλίψη και οικολογική απόγνωση, θέματα που συζητούνται όλο και περισσότερο σε συνεδρίες ψυχοθεραπείας.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια στροφή στην ψυχοθεραπευτική έρευνα και πρακτική που συνδέει τη σύνδεση με τη φύση και τις παρεμβάσεις ενσυνειδητότητας με την ατομική επίγνωση. Νέοι επιστημονικοί τομείς όπως η βαθιά οικολογία και η οικολογική ψυχολογία, έχουν προσθέσει στην υπάρχουσα γνώση και έχουν διευρύνει το φάσμα συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων, προάγοντας την ατομική και κοινωνική ευθύνη. Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι το να περνάς χρόνο σε φυσικό περιβάλλον επηρεάζει βαθιά τη σωματική, ψυχική και συναισθηματική ευεξία (Louv, 2012). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υποδεικνύει ότι η ψυχική υγεία, ως ανθρώπινο δικαίωμα, είναι κάτι πολύ περισσότερο από την απουσία ψυχικών διαταραχών και περιλαμβάνει τόσο την ψυχική ευεξία, ως παράγοντα ενδυνάμωσης του ανθρώπου για την αντιμετώπιση του στρες της ζωής και την ύπαρξη υγιών διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων. Ο όρος ευημερία περιλαμβάνει αντικειμενική ευημερία, η οποία αναφέρεται σε οικονομικούς και κοινωνικούς πόρους και υποκειμενική ευημερία.
Η θεωρία της «βιοφιλίας» του Wilson (1984) (ελληνική λέξη που σημαίνει «αγάπη για τη ζωή»), περιγράφει τη γενετικά και εξελικτικά καθορισμένη ανάγκη των ανθρώπων να συνδέονται με το φυσικό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένης της συναισθηματικής διάστασης. Οι άνθρωποι βιώνουν αυτή την εγγενή σύνδεση μέσω της περιέργειας και της αγάπης για μάθηση, του πάθους για την περιπέτεια, της εκτίμησης της ομορφιάς, του δέους, της αυτορρύθμισης και της ευγνωμοσύνης. Αυτή η υπόθεση υποστηρίζει ότι ο φυσικός κόσμος είναι καθοριστικός για την ανθρώπινη υγεία, την παραγωγικότητα και την ευημερία και παρέχει επιχειρήματα για τη σημασία του σεβασμού της βιοποικιλότητας και της επίδρασής της στην ποιότητα της ανθρώπινης ζωής.
Φύση και σωματική υγεία
Η σύνδεση με τη φύση βοηθά στη μείωση των επιπέδων του στρες και ενισχύει τα οφέλη για τη σωματική υγεία. Το φυσικό περιβάλλον έχει ηρεμιστική επίδραση στο μυαλό και το σώμα, μειώνοντας τα επίπεδα κορτιζόλης και προάγοντας τη χαλάρωση. Πολλά εμπειρικά ευρήματα αποκαλύπτουν μια συσχέτιση μεταξύ του πράσινου της γειτονιάς και των μειωμένων επιπέδων αρτηριακής πίεσης και λιγότερων επεισοδίων στεφανιαίας νόσου ή εγκεφαλικού επεισοδίου. Η πειραματική μελέτη των Raanaas, Patil και Hartig (2012) απέδειξε ότι όταν οι ασθενείς οδηγούνται σε ένα δωμάτιο με θέα πράσινα τοπία, επιταχύνουν την μετεγχειρητική ανάρρωση, έχουν λιγότερες επιπλοκές και χρειάζονται λιγότερα παυσίπονα. Επιπλέον, τα οφέλη της σωματικής άσκησης σε περιβάλλοντα πρασίνου και εξωτερικούς χώρους για την υγεία είναι καλά τεκμηριωμένα. Η ενασχόληση με υπαίθριες δραστηριότητες όπως η κηπουρική ή το περπάτημα στο πάρκο προάγει τη σωματική υγεία, ενθαρρύνει την άσκηση, βελτιώνει την αρτηριακή πίεση, προλαμβάνει καρδιαγγειακές παθήσεις και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Επιπλέον μελέτες επισημάνουν την υπόθεση της υγιεινής, η οποία υποστηρίζει την επίδραση του πράσινου περιβάλλοντος στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος λόγω επαφής με μικροβιακά αντιγόνα, αυξημένη σωματική δραστηριότητα και κοινωνική αλληλεπίδραση (Barton et al., 2016).
Φύση και ψυχική υγεία
Έχει αποδειχθεί ότι η επαφή με τον φυσικό κόσμο βελτιώνει τη γνωστική απόδοση, μειώνει τα δυσάρεστα συναισθήματα και προάγει τη συναισθηματική ευεξία ενώ το «λούσιμο στο δάσος» φαίνεται να μειώνει τα επίπεδα άγχους και θυμού και ανακουφίζει από τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Επίσης, το περπάτημα ή η ζωή κοντά σε πράσινα πάρκα, δάση, ποτάμια και λίμνες φαίνεται να προκαλεί συναισθηματική ρύθμιση και να βοηθά στην αποκατάσταση της προσοχής σε παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Πρόσφατη έρευνα επισήμανε τον ενισχυμένο αντίκτυπο του φυσικού κόσμου στην ψυχική ευεξία, την ικανοποίηση από τη ζωή και τη βέλτιστη λειτουργία μέσω της εκπλήρωσης τριών βασικών αναγκών όπως η αυτονομία, η ικανότητα επίτευξης στόχων και η σύνδεση με τους άλλους (Yang et al., 2022). Ο χρόνος που περνάμε σε εξωτερικούς χώρους μπορεί να βελτιώσει τη γνωστική λειτουργία, να τονώσει τη δημιουργικότητα και να αυξήσει την εστίαση. Επιπλέον, όταν οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με τη φύση, αισθάνονται ενδυναμωμένοι, συνδέονται με τις αισθήσεις τους και το εξωτερικό περιβάλλον και θυμούνται ξανά αξίες όπως η γενναιοδωρία και η φροντίδα.
Φύση και κοινωνικότητα
Ένα άλλο σημαντικό σημείο είναι οι αυξημένες ευκαιρίες για κοινωνικές συνδέσεις που ενισχύουν τους κοινωνικούς δεσμούς και τη συνοχή. Είτε μέσω ομαδικών υπαίθριων δραστηριοτήτων είτε απλώς απολαμβάνοντας τη φύση με φίλους και οικογένεια, αυτές οι αλληλεπιδράσεις συμβάλλουν στην ευημερία. Σύμφωνα με συστηματικές μετα-αναλύσεις, η αυξημένη διασύνδεση με το φυσικό περιβάλλον αυξάνει τα θετικά συναισθήματα και τη ζωτικότητα, ενισχύει τις κοινωνικές σχέσεις, τα κοινωνικά δίκτυα και την προσωπική ανάπτυξη (Richardson et al., 2021). Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, πολλές μελέτες έχουν υπογραμμίσει τη σημασία της προσβασιμότητας σε πράσινα τοπία και τη σύνδεση με την κοινωνική αλληλεπίδραση.
Η Φύση εξομαλύνει τις κοινωνικές ανισότητες
Μια πρόσθετη διάσταση προκύπτει από την έρευνα που δείχνει ότι η επαφή με τη φύση μπορεί να μετριάσει τις ανισότητες υγείας που σχετίζονται με το εισόδημα και να ενισχύσει την περιβαλλοντική δικαιοσύνη (Mitchell and Popham, 2008).
Φύση και παιδιά
Ο ρόλος της φύσης στην ανάπτυξη του παιδιού είναι καλά τεκμηριωμένος. Η έρευνα ανακάλυψε ότι η στέρηση της φύσης επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου στα πρώτα χρόνια (White, 2004). Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, το όραμα των «δασικών σχολείων» και των βρώσιμων σχολικών αυλών έχει εξαπλωθεί παγκοσμίως, αποδεικνύοντας ότι τα οφέλη των παιδιών στη φύση είναι σε πολλά επίπεδα, από τη σωματική ικανότητα της εργασίας των μυών τους και την οικοδόμηση δύναμης έως την κοινωνικοποίηση, τη δημιουργικότητα και τη χαλάρωση του νευρικού συστήματος μέσα από το παιχνίδι, προσφέροντας μια εναλλακτική εκπαίδευση στα μικρά παιδιά. Η παράλληλη θεραπεία με κατοικίδια έχει τεκμηριωθεί καλά, αποκτώντας ευρύτερες θεραπευτικές εφαρμογές και σηματοδοτώντας μια κατεύθυνση με περισσότερη διασύνδεση με τη φύση. Η μετα-ανάλυση των Ein, Li και Vickers (2018) εξέτασε την αποτελεσματικότητα της θεραπείας με ζώα και βρήκε σημαντική μείωση της αρτηριακής πίεσης και των επιπέδων άγχους. Αντίστοιχα, τα εμπειρικά αποτελέσματα σχετικά με την επανορθωτική επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος εφαρμόζονται όλο και περισσότερο στον αστικό σχεδιασμό, τα προγράμματα προαγωγής της υγείας και την υγειονομική περίθαλψη.
Συμπερασματικά
Σε μια εποχή όπου ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός έχει φέρει τον πλανήτη και ανείπωτους αριθμούς ειδών, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, αντιμέτωπους με πολλαπλές περιβαλλοντικές προκλήσεις, γίνεται ολοένα και πιο εμφανές πόσο αλληλεξαρτώμενοι είμαστε, σχεδόν σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Ταυτόχρονα, αποδεικνύεται ότι η ανθρώπινη αποξένωση και η ανάγκη να κυριαρχήσουμε στη φύση έχουν καταστροφικές συνέπειες για την ψυχική και σωματική μας ισορροπία. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από ένα εκατομμύριο οργανισμοί επιδιώκουν την προστασία και την αποκατάσταση της φύσης σήμερα, το μεγαλύτερο κίνημα που έγινε ποτέ στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Επειδή η φύση θεραπεύει, το περιβαλλοντικό κίνημα είναι ένα κίνημα κοινωνικής δικαιοσύνης, που υποστηρίζεται από την ενθάρρυνση των ερευνητικών ευρημάτων. Κατά συνέπεια, καθίσταται επιτακτική ανάγκη για τους επαγγελματίες υγείας, οι οποίοι καλούνται όλο και περισσότερο να υποστηρίξουν άτομα και ομάδες στη μετάβαση από την κλιματική φούσκα στην οικολογική συνείδηση, να συγκεντρώσουν κάθε απαραίτητο πόρο, να ευθυγραμμιστούν με τις αξίες του ηθικού πλαισίου και να συμμετάσχουν στην αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας.
Βιβλιογραφία:
Barton, J., Bragg, R., Wood, C., Pretty, J. (2016). Green Exercise: Linking Nature, Health and Well-Being. Abingdon, UK: Earthscan/Routledge.
Ein, N., Li, L., Vickers, K. (2018). The effect of pet therapy on the physiological and subjective stress response: A meta-analysis, Stress & Health, 34(4), 477-489, https://doi.org/10.1002/smi.2812
Louv, R. (2012). The nature principle: Reconnecting with life in a virtual age. Algonquin Books.
Mitchell, R., Popham, F. (2008). Effect of exposure to natural environment on health inequalities: an observational population study. Lancet, 8;372(9650):1655-60. doi: 10.1016/S0140-6736(08)61689-X. PMID: 18994663.
Raanaas, R.K., Patil, G.G., Hartig, T. (2012). Health benefits of a view of nature through the window: a quasi-experimental study of patients in a residential rehabilitation centre. Clinical Rehabilitation, 26 (1), 21–32. https://doi.org/10.1177/0269215511412800
Richardson, M., Passmore, H-A., Lumber, R., Thomas, R., Hunt, A. (2021). Moments, not minutes: The nature-wellbeing relationship. International Journal of Wellbeing, 11(1), 8-33. https://doi.org/10.5502/ijw.v11i1.1267
White, R. (2004). Interaction with nature during the middle years: Its importance in children’s development and nature’s future. White hutchinson leisure & learning group, 3, 2019.
Wilson, E.O. (1984). Biophilia. The human bond with other species. London: Harvard University Press.
Yang, Y., Cai, H., Yang, Z., Zhao, X., Li, M., Han, R., Chen S.X. (2022). Why does nature enhance psychological well-being? A Self-Determination account, Journal of Environmental Psychology, 83, 2022, 101872, ISSN 0272-4944, https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2022.101872.
